Đọc thơ Nguyễn Thanh GiangLê Minh Phúc Liên hiệp Khoa học Địa Vật lý-Địa chất Nguyễn Thanh Giang có thơ đăng báo từ những năm 50. Những năm chống Mỹ thơ anh xuất hiện khá đều đặn trên các báo trung ương và địa phương, nhiều nhất ở báo Văn Nghệ, kể cả ở Tác Phẩm Mới. Thơ anh đã từng được in chung vào một số tuyển tập như : Ngọn đèn đứng gác, Sức mới, Hai bàn tay ta, Đỉnh Hàm Rồng ... Hầu hết được gom lại trong một tập mang tên “Những Mẩu Quặng dọc đường” với bút danh Thanh Giang.
Đọc “ Những Mẩu Quặng dọc đường ” biết anh đã từng :
Sớm ghé Đông Khê còn âm vang tiếng súng Chiều dừng Bông Lau vọng tiếng hát mừng công Phăng Si Păng ngút ngàn vòi vọi thác mây tuôn Nghe mỗi bước nước non thầm nhắc nhở ( Những dặm đường )
Lẽo đẽo theo anh là chú ngựa thồ với lỉnh kỉnh
Nào búa, choòng, xoong bát, chiếu chăn Nào mẫu quặng ngày thêm đầy túi
Vậy mà “ thầy trò ” vẫn
Lên đèo Chẹn cỏ gianh trùm lấp lối Dốc Lũng Pô chùn gối vẫn còn xa Đường Xưa Teo chân bấm rách lần da Đứt hơi thở vẫn cùng ta vượt tiếp ( Bài thơ về chú ngựa thồ )
Giọng thơ anh vang lên chất anh hùng ca khi nói về “ người bạn đồng hành ” của mình
Là con những đoàn thồ chân thép Đường tiếp vận xưa súng đạn nghìn cân Đêm xuất quân vỗ móng hý vang rừng Rầm rập cùng cha anh đi mở đường thắng lợi
Nay lên giữa những ngày xanh vời vợi Ngựa rung bờm nổi gió cuộn mây theo Lưng nhẫy mồ hôi loang loáng nắng đỉnh đèo Đuôi phe phẩy, reo lá rừng xao xác
Cứ thế mà “ Bám vào gốc cây, với lên tầng mây ” để rồi đến lúc
Tưởng chỉ còn kia sắc xanh thôi Chợt ngoảnh lại từ vắng im vũ trụ Đường mòn xuống bản dưới xa Cánh chim mời về tổ ấm dưới xa Mảng mây trắng tuổi thơ hằng mong gửi cánh diều Dưới xa ... ( Ghi chép trên một hành trình địa chất )
ở cái độ cao “ Sao nở trong tầm với ” ấy, trước mắt nhà thơ địa chất này là cả một vũ trụ đầy tài nguyên khoáng sản
Này ngôi đỏ, rực lò gang đang sôi Này ngôi tím, biếc sắc thép tôi già Này viên ngọc xanh lung linh bên vành nón Này chiếc nhẫn vàng chưa ngón tay đeo
Thế rồi thực hư lẫn lộn và lãng mạn đến cái mức đang ngủ bỗng giật mình thấy
Chợt lưỡi liềm trăng móc căng dây lều làm mọi người sửng sốt
Trong “ cái lạnh trên cao như kim châm vào da thịt ” ghê gớm thế mà chàng trai địa chất có lẽ không kém đa tình ngày nào còn mơ thấy dắt tay tiên nữ đi dạo suốt đêm bên luống cải sen đơm hoa vàng rực rỡ của mình
Trước lán trồng thêm luống cải sen Bướm rừng lác đác đến làm quen Giật mình, một sớm hoa vàng choé Mơ, suốt đêm đi dạo với tiên ( Luống cải sen )
Có lẽ chính anh chàng từng chuệnh choạng trước ánh mắt của cô gái Mèo bán đào và cũng đồng thời làm cô lúng túng đánh rơi tiền vào choé rượu
Cô gái Mèo bán đào bằng khoé mắt Đánh rơi tiền vào choé rượu trong veo Tôi ngước nhìn PhăngSiPăng ngây ngất Chuệnh choạng như bước ngựa lên đèo ( Sa Pa )
Nhưng rồi, da diết sao là nỗi nhớ.
Lúc ở rừng thì :
Ta nằm đây ngửi mùi lá mục Nhớ mùi bùn sực nức những mùa chiêm Con đường nhỏ trên đồng quê tít tắp Rơm rạ rải đầy quấn quýt chân em
Đêm ngủ điếm canh tuần trăng đẹp Nhớ bờ xa con cá chép vượt đăng Trong đầm lầy tiếng ai xua két Lưới dựng ngang trời đón cả tia trăng ( Nhớ )
Và : Cho anh gửi lòng về xóm cũ Nơi bóng dừa rủ mát những tuổi thơ Nơi bờ dâu ôm ấp những con đò Dòng nước mặn thấm đôi bờ cát đỏ ( Nhớ về xóm cũ ) Khi xa đất nước thì :
Mùa xuân đi xa nhớ mầu xanh Tổ quốc Tháng giêng chao cánh én trong hồn U-ran đội mây như dáng người trầm mặc Ơi hoàng Liên Sơn, ơi Ngũ Hành Sơn !
Xa cánh rừng dầy xào xạc tre bương Nhớ một vắt cơm lam chia năm bẩy đứa Thung lạnh thiếu chăn ôm nhau nằm không ngủ Nghe nai gọi bạn tình heo hút rừng đêm ( Đêm xa cách )
Khi đứng trước thung lũng Silicon ở California thì :
Mênh mông Thung lũng Hoa Vàng Ngỡ sim biền biệt đồi hoang bên trời Dẫu vàng rơi. Dẫu vàng rơi Vẫn ngan ngát tím một thời nhớ nhau ( Mầu xưa )
Nỗi nhớ thật là khắc khoải mà cũng thật là bền bỉ. Vượt qua cả sự úa vàng của thời gian, đạp lên cả sức cám dỗ của bạc vàng : “ Dẫu vàng rơi. Dẫu vàng rơi ” …
Khi về thành phố thì
Nhớ ngây ngây mầu nắng ươm bản Thổ Sương trắng giăng êm ả mái tranh Mèo Nhớ suối dẫn đường róc rách vui reo Tiếng gió hát ru mỗi đêm rừng thao thức
Và, đây nữa, có phải chính là cô gái đã từng vẫy theo nhắn mời : “ Cán bộ đi tối về nhớ chơi em nhé ! ” không ? ( Câu này đã được dịch đúng nghĩa là : cán bộ đi làm việc tối về nhớ qua nhà em chơi nhé ! )
Cô gái Chiềng Ngàm vẫn lên núi ư em ? Những quặng đẹp trong đời không hiếm Sao nhớ riêng một sắc trời tim tím Mẩu quặng em tìm từ một hố bom
Hẳn là anh đã phải phấn đấu gian khổ biết chừng nào để vượt qua được nỗi nhớ khi phải xa cái miền quê mà
Lắm lúc tưởng không rời xa được Ôi cát sông Tuần như miết dưới chân Ôi nước giếng Chùa giờ còn thấm ngọt Nắng cồn Gồng vẫn ấm sau lưng ( Nhớ )
ở đấy không chỉ có họ hàng, thân quyến mà còn có những em học sinh cũ ngày nào của anh nay bỗng được đọc tên trên báo như những anh hùng
Công việc bộn bề ít khi hồi tưởng lại Nay bỗng gặp em trên dòng báo đơn sơ Tên mỗi đứa, anh bồi hồi gọi mãi Nhớ các em … ngan ngát một rừng dừa
ừ nhỉ ! các em giờ đã lớn Tuổi các em, tuổi chị Tuyển, chị Hằng Xưa học sử, mến yêu Trần Quốc Toản Nay các em theo anh Trỗi, chị Vân ( Nhớ về xóm cũ )
Và thế là hình ảnh xóm quê nhỏ bé ngày nào bỗng rực sáng lên
Con sông Tuần, con sông xưa nho nhỏ Trên bản đồ chưa đủ một nét ghi Nay dào dạt lòng anh sóng vỗ Mỗi gợn lăn tăn loé một ánh sao khuya
Tuy nhiên, anh không chỉ nhớ với thương, đôi khi anh cũng suy tư, cũng triết lý bằng những chất liệu địa chất. Hãy nghe anh nói về những viên đá thường :
Em có bao giờ suy nghĩ để yêu hơn Những viên đá thường, đâu cũng gặp Cái lớp rắn bao ngoài Trái Đất Giữ ta dứng vững dưới trời trong ( Nói với em về viên đá thường )
Cái lớp rắn gồm quảng đại những “ viên đá thường ” đó có tất cả những đức tính tốt đẹp của quần chúng, của nhân dân : đức khiêm nhường, sức bền bỉ, tính hợp quần :
Đá rải đường và đá dựng lầu trang Kiên nhẫn, miệt mài cùng im lặng Nối với mây hay đứng bên đầu sóng Mầu lành không phai trước thời gian
Dù là từ ruột đát trồi lên Dù tự thiên hà nào bay đến Đá rắn khoẻ với đá già bở vụn Tất cả đều khiêm tốn lẫn vào nhau
Trong cái hợp quần quảng đại này thì những
Viên đá trẻ thường vuông thành sắc cạnh Soi phía nào cũng thấy mặt hồi quang
Mỗi cá thể đều lấp lánh sắc mầu, nhưng tất cả khi hợp nhất thì trở thành một hoà đồng bình dị, chắc khoẻ.
Đá trăm sắc như chim ca trăm giọng Mà thoáng qua tưởng nghe một âm trầm
Cho nên, em phải biết trân quý cả những viên đá thường . Bởi vì Hòn đá xám lẫn trong mầu cỏ Trong trời chiều bề bộn núi non xa Mà em nhỉ, nếu biết yêu mầu xám ấy Bao giờ ta cũng có lời ca
Anh làm thơ chủ yếu chỉ để giãi bầy xúc cảm, bộc bạch tâm tư, ít gọt rũa, không kỹ thuật, tuy nhiên, đôi khi sự hình tượng hoá, nhân cách hoá, tráng ca hoá xuất phát từ xúc cảm mạnh đã bột khởi thành tính nghệ thuật, tính tư tưởng rất cao.
Hãy xem anh tạc lên khung trời hùng vĩ chiếc máy khoan địa chất thô sơ của mình
Như chiếc com-pa mở trong lưng chừng gió Ghếch bên trời, đo mãi tận xa xưa
Lực lưỡng quá, những đòn ngang, ống chống Mầu sắt nâu vạch nét đậm trong mây Tiếng búa, tiếng clê vang đầy thung lũng Cánh ban mềm xoè nõn những vành tai ( Tháp khoan trên chóp núi )
Hãy chiêm nghiệm một bức tranh sung mãn của mùa màng
Chim bay lên, hạt vàng vương trong cánh Hạnh phúc theo đi trang trải trăm miền ( Đất châu thổ )
Hãy nghe anh kể về một bữa liên hoan “ mộc tồn ”
Bấy lâu măng chấm muối vừng Bữa nay riềng mẻ thơm lừng suối khe ...... Trở mình nghe cộm dưới lưng Cầm lên mẩu quặng còn thơm mùi riềng ( Tết trong thung lũng )
Có lẽ trong văn chương Việt Nam, đây là bài thơ thịt chó thanh lịch duy nhất. Không hề nói đến thịt chó nhưng người đọc vẫn cảm thấy đậm đà hương vị, thấy toái loái, đã đời, mà... không hề quên nghề nghiệp.
Hãy nghe anh tả cái nóng
Sàng Thần cao hơn mặt biển trên ngàn mét Nắng trưa như áp sát mặt trời Hoa lau nở bung ra hết Ve rang đỏ lá rụng tơi bời
Nóng đến nỗi :
Chú ngựa tải lương đêm qua đã chết Da bọc vào xương như chiếc khăn vắt kiệt Máng nước đầu nhà chỉ tý tách rơi Tiếng hoẵng dội về khô khốc
Vậy mà sự sống về đêm ở đây vẫn ướt át đến “ lăn lóc đá, mê mẩn đời ”.
Măng rất đắng, rau tầu bay rất chát Nhưng sao cứ phừng phừng hoa anh túc Để đêm đêm sương bải hoải rơi Và sáng sáng ai phơi váy Mèo trắng triền đá xám ( Nghịch lý ở Sàng Thần )
Có cái hơi nồng rươu thịt ở “ Tết trong thung lũng ”, có cái trăng hoa bên “ Luống cải sen ”, có cái không khí “ sex ” trong “ Nghịch lý ở Sàng Thần ” nhưng bản thân tác giả thì vốn sống đạm bạc và luôn hướng thiện. Có lần anh trồng một cây bầu. Cây bầu lớn nhanh quá. Anh vui mừng làm giàn cao cho bầu leo lên song không quên dặn dò :
Chưa đến trăng đâu Vòm sao xa lắm Chỉ vàng thêm nắng Lộng thêm gió trời
Và anh chỉ thực sự vui mừng khi thấy
Thoáng đâu hiên ngoài Xôn xao lá rợp Đường xa ai mệt Ghé ngồi thảnh thơi ...... Yêu sao dây bầu Lên tới giàn cao Lá xoè bóng mát Ruột càng trắng phau ( Cây bầu lên giàn )
Bài thơ này anh đề tặng : “ Viết cho con ”.
Tuổi trẻ, anh
Ước làm một nhịp cầu Dù trưa mai đổ gục Đêm nay trăm toa tầu Lao trên mình xầm xập ( Thư gửi bạn ở chiến trường )
Về già, anh muốn xoè bóng mát để đường xa ai mệt, ghé ngồi thảnh thơi
Những người từng gần gụi, từng công tác với anh đều thấy anh là người đôn hậu có cái tâm rất trong sáng. Anh ít ham vật chất, ít kêu ca phàn nàn về những khó khăn, trắc trở nhưng lại rất ưu thời mẫn thế. Chính vì thế mà trán người ưu tư phơi trắng cả hoàng hôn
Mây đã bạc đầu Chiều đã rêu phong Thầm thĩ mãi tiếng rì rầm suối nhỏ Thao thức mãi tiếng ầm ào thác đổ Trán đá phơi trắng cả hoàng hôn ( Tâm tư chiều )
Chính vì thế mà anh thấy mình chưa thể già được
Sớm thơm trinh bạch khi nhài nở Chiều chưa nhạt được huệ đương hương ( Hoa-anh-tìm )
Cho nên đến Đà Lạt, anh càng ngẩn ngơ khắc khoải
Hồ vẫn Xuân Hương, đầu đã bạc Thác Prenn trắng xoá vẫn còn reo ( Đà Lạt )
Bài thơ sau đây có thế xem là tuyên ngôn về cuộc sống của anh :
Nghe Chim
Rừng gần đầy hoa Rừng xa đầy chim Giọng thấp giọng cao chen nhau trong gió Hoạ My Đất mừng những tay búa vừa tìm thấy than Sáo Nâu mừng tìm thấy sắt Hoàng Yến mừng tìm thấy vàng Bạch Yến mừng tìm thấy thiếc Vàng Anh mừng tìm thấy đồng ... và Liếu Điếu, Bồ Nông và Chào Mào, Sáo Đá ...
* Ai qua suốt rừng gần Thấy hoa đỏ thấm vào hơi thở Ai đi hết cánh rừng xa Sẽ nghe lòng đầy ắp chim ca
Thanh Giang đã qua suốt rừng gần nên hoa đỏ đã thấm vào hơi thở. Anh vẫn còn đầy nghị lực và đang đi hết cánh rừng xa để được nghe lòng đầy ắp chim ca .
Lê Minh Phúc |